"Mening geografiyam" jurnali

           
           
 
                               

           

Umidsizlik lotereyasi_Kechikkan yozuvlar

            Nihoyat men bank chiqargan lotereyalarni tekshirish uchun yutuqli lotereyalar jadvaliga ega bo‘ldim. Shu kungacha o‘zim egalik qilayotgan (ularni qaysidir ma’noda sotib olgan deb aytsam qaysidir ma’noda bu noto‘g‘ridek) 3 tagina lotereyaga har kuni uyqudan oldin bir qarashim hamono “Lotererya sonatasi” seriali boshlanadi. Bu serialdagi bosh qahramon – kamina, o‘zim yutub olgan qop-qora Malibuda “minga qo‘yib” yuribman, chiroqlarlar, daraxtlar, bekatlarni bir zumda ortda qoldirib shamoldek uchib boraman. Ortda odamlar qo‘l siltib qolishadi, bir-biriga meni gapirishayotganini shundoqqina anglab turaman… . Bir o‘rtog‘imga orzularimni aytib qoldim: – Mashina yutib olsam-a, nechta lotereya sotib olgansan deganda endi javob uchun og‘iz juftlagan ham edimki, yonidagi sherigi, aftidan  bir fermer 300 ta sotib olganini maqtanib qolsa bo‘ladimi. O‘sha kundan tushlarim o‘zgarib qoldi, endi bosh qahramon, ya’ni kamina har gal muzlatgich oldida gavdalanardim, ba’zida muzlatgichimni mushuk bolasidek erkalayotgan bo‘lsam, ba’zida “Ochil muzlatgich”dan toshib chiqib ketayotgan ichimliklarni ulashaman, o‘rtoqlarga, qo‘ni-qo‘shnilarga, quloqlarim ostida olqishlar eshitiladi, ritm… . Suhbatlarning birida kimdir barcha lotereyalar sonini o‘n milliondan oshadi, deb qoldi-yu, shu-shu “Lotereya sonatasi” serali tugadi. Endi o‘zimni majburlay boshladim, hech bo‘lmaganda yuz ming so‘m yutishim kerakku axir, meni haqqim bor. Yo‘q, o‘z ustimda qanchalik ko‘p ishlashimga qaramasdan boshqa serial qismlari yaratilmadi.

            Yutuq chiqmagan lotereyaning nimasi yomon, bilasizmi? U boshqa lotereya sotib olishga undaydi, u hech qachon umidsizlantirmaydi, balki aynan yutuqsiz lotereyagina sizga yana boshqa lotereya sotib olish uchun rag‘bat bo‘ladi.

            Jadvalga e’tibor beradigan bo‘lsangiz, jami yutuqli serialar soni 1 118 ta ekanligini ko‘rasiz, bir seria doirasida 1 000 tadan loterea borligini hisobga olgan holda aytish mumkinki yutuqli lotereyalar soni 1 118 000 ta. Barchasi to‘g‘ri, bank bayonotiga to‘g‘ri. O‘yinda qatnashgan barcha serialarning soni 9 999 ta (yuqorida aytganimdek, bir serada 1000 ta lotereya bor). Endi oddiy matematika, yutuqli serialar ulushi jami seralar doirasida 11,2 foizni tashkil qilayapti. Talonchilik emasmi?! Hech bo‘lmaganda, 51 foizi yutuqli bo‘lmaydimi? Adolatsizdek ta’surot uyg‘otgan narsa bir seria doirasida barcha lotereyalar eng minimal 10 000 so‘mdan yutgan bo‘lsa, bir seriya doirasida (mingta lotereyadan) birortasi sariq chaqa ham yuta olmagan. Mendagi birinchi farazga ko‘ra barchaning imkoniyati teng bo‘lishi uchun kishilar butun seria (ming ta lotereya)ni bir o‘zi yakka holda sotib olib o‘yinda qatnashishlari kerak edi. Shunda muvozanat o‘rnatilar edi. Menga o‘xshagan barmoq bilan sanarli lotereya sotib olganlarning imkoniyatini kim hisobga oladi?

            Sizga bitta kichkinagina ma’lumotni eslatib o‘tmoqchi edim, butun dunyodagi boylik (100 foiz)ning 82,7 foizi Yer shari aholisining atiga 5 foizi qo‘lida to‘plangan. Eng qashshoq 5 foiz kishilar Yer boyliklarining atiga 3 foiziga egalik qiladi. Mana shunaqa gaplar, azizlar. Hech qachon lotereryalaringizdan umidsizlanmang, bu yil omadingiz kelmagan bo‘lsa albatta keyingi yil omadingiz keladi ;) Bank xalq manfaatlarini o‘ylaydi va albatta bu lotereyani an’anaga aylantiradi degan umiddamiz ;)

           

Менинг нафақам кимда?

Менинг нафақам кимда?

Онам нафақага чиқдилар. Бу хонодонда ўзгача, байрамнамо нишонланди. Онам оилавий ҳисобчи сифатида қўшимча дарамад манбаидан қувонди, неваралари “байрам”  бахонога қўлга киритган ўйинчоғ-у музқаймоқдан қувонди. Онамга қўшилиб ҳаммамиз қувондик. Нафақа миқдори у қадар кўп эмас. Албатта, сиз нафақанинг миқдорини аҳамиятга эга деб ҳисобламаслигингиз мумкин. Бу учун сиз таҳсинга сазоворсиз. Қишлоқ учун эса нафақа қўшимча даромад манбаи, невараларга ўйинчоғ-у, қанд-қурс, келинларга ўз ота-онасини кўриб келиш учун кира ҳақи, фарзанднинг кечикаётган маоши ўрнида ишлатилиши мумкин бўлган кичкина хазина. Онам нафақага чиқаётганда иш стажи икки йил етмаган, шу сабабли баъзи қўшнилардан нафақаси камроқ, баъзи қушниларнинг иш стажи ўн йиллаб етмаган, шу сабабли уларнинг нафақаси онамнинг нафақасидан камроқ. Барча қўни-қўшни нафақахўрлар оладиган нафақа пули орасидаги фарқ айтарли даражада катта эмас. Нимага? Ўн йиллар қилинган меҳнат қадри кўринмайдигандек. Ёки ўша ўн йиллар жуда арзондек. Нимага? Ўзимча адолатнинг ҳар кўчасига кириб кўрдим. Албатта, нафақа биринчи навбатда истеъмол савати қувватидан шакллантирилмоғи керак, ҳар қандай шароитда у кишиларга яшаш имкониятини бериши лозим ва ҳоказо, ва ҳоказо. Мен 23 ёшимдан давлат муассасасида иш бошлаган бўлиб мунтазам менга белгиланиб келинган солиқларни тўласамда, охир-оқибат нафақага чиққанимда, бутун умр қурувчилик билан шуғулланган, менга нисбатан кўпроқ даромадга эга бўлган, бирор марта ортирган даромади учун солиқ тўламаган синфдошим билан деярли бир хил нафақа оламанми? Давлатнинг менга нисбатан молиявий адолат қани? Мен ахир солиқларни бутун умр тўлаб келганманку! Мен ўша қурувчи синфдошим мутлоқо нафақа олмасин деган фикрдан йироқман. Унинг мамлакат равнақи учун ўзига хос қатор хизматлари ҳам бор. Ўша хизматлар бюджет олдидами? Атрофга эътибор берганмисиз? Қаранг, бекорчи, ҳеч қаерда ишламайдиган бирор кимса борми? Ҳамма қайсидир ишни бошини тутган, ҳамма ўзи, оиласи учун ер тирнаган, бақирган, кулган-кулдирган. Ҳамманинг ўзига яраша даромади бор.

            Кичикроқ қишлоқларда ўнлаб қурилиш ишлари билан шуғулланувчи гуруҳлар фоалият юритади. Уларда юзлаб кишилар меҳнат қилишади. Юзлаб кишилар даромад манбаларига эга ва яна ўша юзлаб кишиларнинг давлат бюджети олдида тўғридан тўғри ҳеч қандай маъсуляти-ю, тўлов жавобгарлиги йўқ. Кейинроқ эса улар кўплар қатори “арзимаган” нафақаларга эга бўлишади.

Уларни бюджет шаклланишидаги иштирокини таъмин этиш мумкинми? Эҳтимол бу қийин иш эмасдир. Буни туман, шаҳарларда қурилиш бюролари ташкил этиш орқали ҳам ҳал қилиш мумкин. Бу бюролар барча қурувчи гуруҳларни бирлаштириши, мижозлар билан шартномалар имзолаши ва гуруҳлар иш ҳақини тўлаб бериши мумкин. Ёки махсус патент дастурини ишлаб чиқиш билан хусусий қурилиш соҳасидаги даромадларни бюджетга жалб қилиш иқтисодиётга самара берар?  Зотан, улар тенг фойдаланиладиган хизматларда, мактаб синфхонасидаги фарзанди ўтирган янги парта, ўқиётган китобида, чақолоқлари эмланаётган эмдорида, онаси олаётган, ўзи олиши керак бўлган нафақада унга мутлоқо бегона бўлган кишиларнинг ҳиссаси борку!